Tak naprawdę, żeby wyjaśnić jakikolwiek element występujący w modzie oraz znaleźć jego źródło, należałoby sięgnąć do początku, czyli tego, w jaki sposób moda się w ogóle narodziła. Powinnam zacząć od czasu, kiedy ludzie jeszcze biegali po lasach i prowadzili koczowniczy tryb życia ubierając się w skóry. Potem należałoby prześledzić, w jaki sposób ten element wyewoluował z pierwszego ubioru. A także dowiedzieć się jak był kształtowany w starożytności czy średniowieczu.

Dla mnie te czasy, w których niewiele da się jeszcze opowiedzieć o strojach, nie są zbyt ciekawe. Dlatego też, tym razem, pominę kilka etapów (zwłaszcza tych dotyczących starożytności). W tym wpisie przeskoczę prosto do nowożytności, umiejscawiając ją w epoce poprzedzającej, czyli średniowieczu.

Stroje męskie w XVII wieku

Dublet

Dublet z 1620 r.
Zdjęcie: The Metropolitan Museum of Art. Domena publiczna

Podstawowym elementem męskiego ubioru zachodnioeuropejskiego w okresie od XIV do XVII wieku był dublet nazywany też wamsem. Był to usztywniany i wzmacniany kaftan, w średniowieczu często zakładany pod zbroję.

Pludry

W tym czasie, na nogach noszono pludry. Można powiedzieć, że był to rodzaj krótkich spodni. Sięgały one w zależności od epoki do uda kolana lub czasem nawet do łydki.

Połączenie pludrów z dubletem

Pludry mocowano razem z dubletem na różne sposoby, tak aby jeden element względem drugiego się nie przemieszczał. To mocowanie pełniło dwie podstawowe funkcje:

  1. Stabilizowało elementy ubioru względem siebie
  2. Stanowiło dekorację.

Wiązanie i haftki

Długo wiązanie pełniło obie te funkcje, ale w siedemnastym wieku stopniowo zaczęło być wypierane przez haftki. Nawet wtedy, kiedy haftki weszły już do generalnego użytku nie zawsze rezygnowano całkowicie z wiązania w postaci tasiemek. Choć po wprowadzeniu haftek straciło ono funkcję mocującą, to jeszcze przez jakiś czas pozostało dekoracją. Oczywiście nie zawsze ją stosowano, bo to już było zależne od mody panującej w danym kraju, warstwy społecznej i roku, o którym mówimy.

Wysokość talii w dublecie

Poszczególne, modne modele dubletu, różniły się w zależności od okresu historycznego oraz miejsca ich występowania. Dublet mógł mieć niżej lub wyżej położoną talię, z rozcięciami na korpusie i rękawach lub mógł być ich pozbawiony itd.

Ale nadal, niezależnie od tych zmian kroju, ogólny sposób szycia tego elementu był zawsze podobny. Różnicom podlegały przede wszystkim sposoby usztywnień, zależne od rodzaju tkaniny wierzchniej czy okresu, a często też metod wypracowanych przez danego krawca.

Koszule i kołnierze w XVII wieku

Juan de Pareja (1606–1670), 1650
Velázquez (Diego Rodríguez de Silva y Velázquez) Spanish
Zdjęcie: The Metropolitan Museum of Art. Domena publiczna

Podobnie, zależne od okresu i miejsca było to, jakie noszono koszule. Siedemnasty wiek to schyłek mody na kryzy. Zamiast tego zastąpiono je kołnierzami, koronkowymi lub wykańczanymi na brzegach koronką. Niejednokrotnie te kołnierze same posiadały usztywnienia lub były układane na usztywnianych stelażach. Naturalnie na koronki nie wszyscy mogli sobie pozwolić.

Dodatki

Oczywiście tym dwóm elementom towarzyszyły buty, nakrycia głowy, bielizna itd., ale tymi tematami zajmę się w kolejnych odcinkach. Dziś przechodzimy dalej, do XVIII wieku, a może raczej do tego, jak to się stało, że moda się przekształciła.

Justaucorps – okrycie wierzchnie

Ważnym elementem stroju, zwłaszcza w chłodniejsze dni, były różnego rodzaju okrycia wierzchnie. W tym czasie były to głównie peleryny.

Podczas pierwszej połowy XVII wieku Europę trawiła wojna trzydziestoletnia. Nie będzie więc dziwne, jeśli powiem że stroje wojskowe miały pewne znaczenie w kontekście kształtowania się mody. Tak było z płaszczem zwanym justaucorps (szustokor).

Początkowo był noszony właśnie przez wojskowych, w tym również jako strój do jazdy konnej. Wyewoluował on z ciekawego rodzaju peleryny (casaque), która była podzielona na elementy boków, przodu i tyłu, spinane ze sobą guzikami. W razie potrzeby można było ją zapiąć tak, aby uformować rękawy.

W latach 60. XVII wieku justaucorps stał się modny również wśród ludności cywilnej i był mile widziany nawet na salonach (może poza najbardziej oficjalnymi wydarzeniami).

To właśnie ten element męskiego stroju wierzchniego stał się symbolem XVIII-wiecznej mody francuskiej i to z niego wyewoluował frak.

Był to też początek istnienia trzyczęściowego stroju męskiego, składającego się ze spodni, kamizelki oraz góry. Jednak nie będę tego dokładniej analizować, ponieważ owszem, początkowo tą górą był szustokor, ale później, w XIX wieku były to też fraki, żakiety czy, aż do teraz, marynarki.

Moda w stylu francuskim w XVIII wieku

Wiek XVIII to też okres, w którym, zwłaszcza na dworze francuskim, nosi się stroje niezwykle ozdobne. Takim właśnie stał się szustokor. Później przekształcił się on w habit, którego dół był już znacznie mniej obszerny. Jednak niemal przez całe to stulecie strojom tym towarzyszyły bogate hafty. Oczywiście haftowane ubiory nosili przede wszystkim bogaci, ponieważ było ich na to stać. Wykonanie takiego haftu na całym stroju (habicie i kamizelce a nieraz też na elementach spodni) wymagało bardzo dużo czasu. Do tego mężczyźni nosili koszule z żabotami.

Strój męski z końca XVIII wieku (ok. 1790 r.)
Zdjęcie: The Metropolitan Museum of Art. Domena publiczna

Co na nogach u XVIII-wiecznego eleganta

Spodnie w tym czasie sięgały za kolano. Były to tzw. culotte. Podobnie jak w XVII wieku tak i w XVIII do spodni noszono pończochy. Bywały okresy (i tutaj mówię głównie o XVII wieku), kiedy te pończochy wiązano do spodni czymś w rodzaju sznurówek, w innych obwiązywano je ozdobnymi podwiązkami, ale w końcu nadszedł czas, kiedy to wiązanie zostało już na stałe ukryte pod nogawkami spodni.

Pojawienie się fraka w XIX wieku

Pod koniec XVIII wieku popularność zaczyna zdobywać frak. Podobnie jak wcześniej szustokor, tak i ten element ubioru przebywa drogę z pól na salony, a w połowie XIX wieku cieszy się już świetnością jako strój wieczorowy.

Frak, ok. 1815 r.
Zdjęcie: The Metropolitan Museum of Art. Domena publiczna

Na przełomie XVIII i XIX wieku, czyli w okresie wojen napoleońskich strój ten jeszcze bardziej zyskiwał na popularności. Noszony jest początkowo ze spodniami przypominającymi te z XVIII wieku, jednak ich dni były już policzone. Te, krótkie za kolano spodnie wyszły z mody dziennej na początku XIX wieku i zostały zastąpione nieco dłuższymi (do łydki) oraz całkiem długimi spodniami. Jeśli chodzi o krótsze spodnie, to oczywiście widujemy je później i są to bryczesy do jazdy konnej lub pumpy (ang. plus twos, plus fours) noszone jako stroje sportowe, ale nie są to już te same spodnie co na początku wieku.

Marynarka i smoking – krótka historia

Wiek XIX to też okres, w którym wyodrębnia się mniej formalny rodzaj stroju dziennego. To wtedy, pod wpływem mody angielskiej, rodzi się marynarka o angielskiej nazwie lounge jacket. Od tej pory wszystko, co w nazwie ma jacket jest tego typu strojem. Jego charakterystyczną cechą jest brak odcięcia w talii. Jedną z takich marynarek jest tzw. Norfolk jacket (marynarka typu Norfolk) noszona podczas wszelkich aktywności odbywających się na zewnątrz.

Marynarka typu Norfolk oraz spodnie typu pumpy, Sartorial Arts Journal, New York, 1901

Pod koniec wieku pojawia się nawet tego typu strój wieczorowy, jednak na razie uważany jest jeszcze za nieformalny. Po angielsku nosi nazwę dinner jacket, czyli smoking. Po pierwszej wojnie światowej ten strój wieczorowy zaczyna zdobywać coraz większą popularność, wypierając frak.

Zmiany mody w wyniku wojen światowych

Wyparcie najbardziej formalnych strojów nie jest jedyną rzeczą, jaką zmieniła pierwsza wojna światowa. De facto obie wojny spowodowały rozluźnienie wymogów dotyczących strojów. W efekcie dopuszczalne stało się noszenie koszuli ze spodniami nawet w miejscach publicznych, co wcześniej byłoby nie do pomyślenia.

Popularyzacja sportów

Choć już pod koniec XIX wieku popularność zdobywa uprawianie sportów to dopiero po wojnie, czyli w latach 20. XX wieku, zaczęto przykładać do tego dużą wagę. Ludzie zaczęli interesować się różnymi dziedzinami sportowymi i do tych wszystkich aktywności oczywiście potrzebne są odpowiedniego rodzaju stroje. O strojach sportowych na pewno będę mówiła w jednym lub kilku odcinkach w przyszłości. Teraz tylko wspomnę, że na przełomie wieków powstawały, a później były odpowiednio dostosowywane takie stroje jak strój do pływania, jazdy na rowerze czy strój narciarski. Wspomniany wcześniej Norfolk jacket w połączeniu z bryczesami czy pumpami jest tylko jednym z nich. I to oczywiście dotyczy ubiorów obu płci, nie tylko mężczyzn.

Nowe włókna i obniżenie wymogów dotyczących formalności stroju

Podobnie jak w XVII wieku wojna trzydziestoletnia, tak i w XX, obie wojny światowe wywarły duży wpływ na modę kolejnych dekad. Za sprawą pierwszej wojny modne w strojach zarówno damskich, jak i męskich stały się naszywane kieszenie. Druga wojna spowodowała spopularyzowanie się wielu sztucznych włókien oraz zdopingowała przemysł włókienniczy do szukania możliwych zastępstw dla wełny czy jedwabiu. I nawet jeśli te imitacje istniały już wcześniej, to dopiero braki zasobów, które miały miejsce w trakcie wojny spowodowały, że społeczeństwo się do nich przekonało.

Obie wojny przyczyniły się też do spopularyzowania dzianinowych swetrów czy kamizelek jako ubrań do noszenia na co dzień. Oczywiście miały na to wpływ także uprawianie sportów i inne czynniki, ale fakt, że takie ubrania były masowo wytwarzane w domach, a potem wysyłane na front nie mógł pozostać bez znaczenia.

Zapowiedź kolejnego odcinka

Dzisiaj jednym z najpopularniejszych, jeśli nie w ogóle, najczęściej zakładanym zestawem są dżinsy i t-shirt lub koszula. Miały na to oczywiście wpływ rozwój techniki, promowanie ich czy po prostu wygoda. Ale czy wyciągając z szafy te ubrania, zastanawiamy się, jak one się w niej właściwie znalazły?

Koszule są elementem mody od wielu stuleci. Dlatego w następnym odcinku będzie kilka słów o nich.

Jeden komentarz

  1. Pingback:#4 Krawiectwo w XVII i XVIII wieku. Tajemnice i nauka zawodu. Krawiecka emancypacja. – Katarzyna Andres – Męska strona mody

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *